Josta van den Bosch is werkzaam als psychosomatische fysiotherapeute bij Fyzie. Een therapie die nog geen grote bekendheid heeft, maar bij veel soorten klachten kan helpen. Denk hierbij aan stress en burn-out, maar ook chronische (pijn)klachten. De kern van deze therapie gaat om de koppeling tussen lichaam en geest.
Hoe wordt er vanuit de psychosomatiek naar deze klachten gekeken en hoe ziet de behandeling eruit? Een kijk waar niet alleen iemand met klachten wat aan heeft, maar eigenlijk iedereen wel iets van kan leren.
Wat is psychosomatische fysiotherapie?
‘Psychosomatische fysiotherapie specialiseert zich in de behandeling van klachten die met spanning of stress te maken hebben of met onbegrepen lichamelijke klachten, ook wel SOLK genoemd (Somatisch Onvoldoende verklaarde Lichamelijke Klachten). In de psychosomatiek gaat het om de samenhang tussen lichamelijke klachten en psychische overbelasting: de psyche heeft invloed op het lichaam en andersom. Die koppeling wordt niet altijd gemaakt: de psycholoog kijkt vooral naar het mentale deel en de gewone fysiotherapeut is vooral gericht op het lichamelijke deel.
Als mensen langdurige klachten hebben waar geen verbetering in zit, dan kijken wij hoe dat komt. Dat kunnen klachten zijn als vermoeidheid, slaapproblemen, (langdurige) pijnklachten, duizeligheid, hoofdpijn, benauwdheid, angst, hartkloppingen. Bij de psychosomatiek is het belangrijk dat je achterhaalt wat het probleem is. Dat kan liggen aan te weinig of teveel doen, teveel stress, de hele dag aanstaan en de uitknop niet meer kunnen vinden. Het is een zoektocht, want elk persoon is anders, en dat maakt het interessant en leuk.
Erg bekend is psychosomatische fysiotherapie nog niet. Vaak is het via via dat mensen bij ons terecht komen. Bijvoorbeeld doorverwezen via de huisarts, POH-GGZ of de ergotherapeut. Met hen werken wij regelmatig samen.
Zelf aan de slag
Bij psychosomatiek moet vooral de cliënt zelf aan de slag: inzicht krijgen in en begrip voor hun eigen lijf krijgen. Daar moet je wel open voor staan. Het is niet zo dat de therapeut het alleen kan oplossen, maar we kijken samen wat de cliënt eraan kan doen. Zijn het de omstandigheden of je eigen gedrag, hoe ga je bijvoorbeeld om met stress?
Een mooi voorbeeld hiervan is een man die met nek- en hoofdpijn bij mij kwam. Hij was overal geweest, waarbij zijn nek was gemasseerd en gemanipuleerd. De klachten kwamen telkens terug. Wat bleek is dat hij altijd heel gestrest was zonder zich hiervan bewust te zijn en dat hij geen tijd nam voor pauzes. Later zei hij dat hij eerst boos op me was omdat ik hem niet wilde masseren. Maar toen leerde hij voelen wanneer en waar zich spanning in zijn nek opbouwde en kon hij bewust pauzes en ontspanningsoefeningen inlassen. Zijn klachten verdwenen uiteindelijk helemaal.’
Waar kijk jij naar als therapeut?
‘Waar ik vooral naar kijk is hoe iemand omgaat met zijn lijf. Heeft hij er contact mee of is het ondergeschikt? ‘Niet zeuren maar doorgaan’ is een trigger die wij veel zien. Dan hebben mensen bijvoorbeeld rugklachten of hoofdpijn en die duwen ze weg waardoor het erger wordt. Dan gaan ze pijnstillers slikken of laten ze het manipuleren. Maar als het systeem altijd ‘aan’ blijft staan, gaat het niet over. Belangrijk is dat als je stress hebt, je ook weer ontspant. Al gaat het niet altijd over leren ontspannen, soms moet je mensen juist activeren. Je hebt namelijk over- en onderbelasters. Zo onderbelasten mensen hun lichaam door veel te zitten en weinig te doen. Ook dat kan klachten geven.
Daarbij vraag ik ook naar de omstandigheden van iemand, zoals het privéleven. Aan de omstandigheden zelf kun je niet zoveel doen, maar wel aan hoe je ermee omgaat. Door bijvoorbeeld goed aan je rust te denken, of hulp te durven vragen, of goed te kunnen slapen. 1 Minuut tijd om te herstellen is al meer dan niks. Ontspanningsmomenten moeten in de hele dag zitten. Niet de hele dag inspannen en als je dan naar bed gaat, moet je ineens ontspannen.
‘Ontspanningsmomenten moeten in de hele dag zitten. Niet de hele dag inspannen en als je dan naar bed gaat, moet je ineens ontspannen.’
Metafoor
Het gaat ook veel over het veranderen van patronen. Een mooie metafoor daarvoor is: je bent opgevoed met bepaalde patronen en dat is de snelweg die je altijd neemt. Ineens krijg je klachten en dan moet je op B-wegen gaan rijden. Dat is lastiger want die duren wat langer en je moet bochten nemen. Die wegen moet je gaan ontdekken. In het begin is dat lastig en eng, want het is onbekend. Als er dan bijvoorbeeld stress is, schiet je gelijk weer terug op de snelweg. Dat is begrijpelijk, want verandering kost energie en is eng. Als je dan juist geen energie hebt is het heel moeilijk om dingen te veranderen. Je schiet dan snel terug in je oude gedrag, omdat dat vertrouwd is en de minste energie kost. Voor sommige mensen kost 20 minuten liggen enorm veel energie. Als ik dan vraag wat wèl lukt, is dat misschien 5 minuten en dan beginnen we daarmee. Vaste patronen zijn lastig te doorbreken.’
Wat voor oefeningen doe je bijvoorbeeld?
‘De therapie heeft erg te maken met lichaamsbewustzijn. Dat je gaat voelen: mijn lijf is gestrest of ik ben er wel even aan toe om uit te rusten. Veel mensen nemen hun lijf niet serieus. ‘Ik moet niet zeuren, ik doe wat ik wil.’ Het hoofd is de baas; veel mensen zijn hun lijf kwijt geraakt. Het gaat om lichaamssignalen herkennen, en die serieus nemen. Ik geef bijvoorbeeld een oefening om grenzen te leren voelen. Een mooie uitspraak die bij ons op een poster staat is: ‘Als je lichaam fluistert en je luistert niet, dan gaat het schreeuwen.’
‘Als je lichaam fluistert en je luistert niet, dan gaat het schreeuwen.’
Ik maak mensen bewust van hun lichaam: beweging, ontspanning, ademhaling voelen. En ook stel ik de vraag: als je zit, zit je dan ontspannen? Sommige mensen hebben geen idee. Ook voelen hoe jouw lijf of houding is: zit je bijvoorbeeld de hele dag gespannen en kan dat ook anders? Via het lijf probeer ik dingen duidelijk te maken.
Grenzen
Voor het laten ervaren van grenzen druk ik weleens stevig op iemands schouders met de bedoeling dat diegene op een gegeven moment zegt: ‘het is zo zwaar, kun je even ophouden?’. Je wilt laten voelen waar het ongemakkelijk wordt in hun lijf. Je lijf geeft dan veel signalen af. Sommigen zeggen niks. Dan heb ik het daarover: herken je dat je nooit zegt dat het teveel is?
Maar het kan ook zijn dat iemand juist veel bezig is met het voelen van klachten, en dan wil ik diegene juist van het lichamelijke afleiden. Tevéél voelen kan ook angst geven. Ik laat diegene dan ervaren wat zijn lijf wél kan, opdat hij weer vertrouwen in zijn lichaam krijgt.
Educatie
Ook geven we veel educatie, over slaap, vermoeidheid, chronische pijn, ademhaling, belasting en belastbaarheid. Zo leren cliënten of ze een stapje verder kunnen of juist rust moeten nemen.
Belangrijk vind ik ook om te kijken naar wat iemand wel kan en wat er goed gaat. In de medische wereld wordt er erg gefocust op wat je mankeert en wat je niet kunt. Hoewel dat zeker niet bij alle klachten kan, is het ook goed om erop uit te gaan. Ik motiveer iemand dan om dingen te ondernemen en positieve ervaringen op te doen.’
Wat is jouw visie op chronische (pijn)klachten?
‘Je hebt acute en chronische pijn. Als je in je vinger snijdt, dan gaat er een signaal vanuit het ruggenmerg naar het brein. Je wordt je bewust van de pijn en van het letsel. Dit is zinvol, want daardoor ontzie je de wond tot deze is genezen.
Bij chronische pijn is het brein door omstandigheden (bijvoorbeeld angst, stress, burn-out, trauma) overgevoelig geworden. Er is geen één-op-éénrelatie meer tussen de prikkel en het oorspronkelijke letsel. Het alarmsignaal dat in het brein wordt afgegeven is niet meer zinvol. Er komt geen einde meer aan de stroom van prikkels en signalen. Het alarmsysteem van het lichaam staat te scherp afgesteld, het reageert steeds sneller en heftiger en er wordt op allerlei plekken pijn ervaren zonder dat daar een letsel is. De psychosomatisch fysiotherapeut richt zich zowel op de pijnplekken als op het alarmsysteem.
Bij chronische pijn is het van belang om er vroeg bij te zijn. Als mensen al lange tijd chronische pijnklachten hebben is een multidisciplinair revalidatietraject nodig. Als psychosomatische fysiotherapeut zou je liever daarvóór betrokken worden, om dit te voorkomen.’
Ben jij benieuwd of een psychosomatische fysiotherapeut jou kan helpen? De therapie wordt vergoed vanuit de aanvullende zorgverzekering met behandelingen voor fysiotherapie.
Met dank aan Josta van den Bosch – Psychosomatische fysiotherapeute bij Fyzie.
